ISRAELRANGNI MA∙AMBI
Samba-ketchio
donggipa jat ba a∙songrangni ma∙ambiko niatgenchimode, Israel ba Ibri
manderangni ma∙ambide ru∙utbea ong∙kuja ine aganna man∙gen. Uni gimin an∙ching
Israelni sambaketchio donggipa jat ba a∙songrangni ma∙ambikoba niate nichengna.
Samba-Ketchio Donggipa Jatrangni Ma∙ambi
Mandeni
biap damsano songdongchenganiko sandie niani gitade, Stone Age-ni bon∙achipak
ong∙na nanga, una skang aro ua somoioba manderang rong∙kolrango nape dongachim
ine Israelni ma∙ambiko sandirikite segipa John Bright agana. Totmarichi
totmiting, kingmarichi kingmiting ba Paleolithic (Old Stone Age), Middle Paleolithic-ni
somoioba Palestine jolo mande songdongahakon ine uno nikgipa mandeni
manggrengrangko (skeleton) nie chanchichipa. Una skangde uamang maidaken
dongenggen, haida re∙jojoean sokbaakon; Late Paleolithic chasongonisa manderang
rong∙kolrango dongaha ine agana. Chibibomni
Chasong ba Ice Ageni bon∙achibara, haida 9000 millennium BC bilsirangoni mande
ge∙a-gamanirangko daksninge nibaaha. Mesolithic Age (8000 millinium BC)
bilsirangoba, manderang chiringrangni rong∙kolrango ( jekon Natufian Culture
ine aganachim) nape dongaha. Ua
somoirango mande, matburingrangko sikar ka∙genchimoba, adita buringo cha∙gipa
cha∙anirangko chimongaha aro ka∙sine ka∙sine an∙tangtang ge∙e-game niaha aro
matburingrangkoba jilbaaha. Ua bilsi ba chasongrangon, Jerikooba mande
songdongaha ine agana. Ua somoion Iraq-ni salgrochiba apsandakgipa
jakkalanirangko nikaha. Iraqni Zanzi, Shanidar, Zawi Chemi, Kharim Shahirrango
cha∙anirangko ge∙an baksa chimonganirangni chinrangko adita ma∙ambiko sandigiparang
nikaha.
John
Brightni aganani gitade, Palestine jolo mande songdongchenggipade Jerikoan
ong∙a; uano 8000 millennium BC bilsirangon songdongahachim. Uano, chonchongipa nokrangko rike ja∙manode
songjinma ong∙pilaha. Skang chasongni manderangko primitive, jeko aganode pilak
chanchianio ja∙manchakgipa ba skia man∙gijagipa ine ong∙achim. Indiba Jerikoo
songdonggiparangko primitive ine aganna man∙jachim. Uamang uamangni song ba
songjinmako ro∙ongchi kaduulachim. Ua gital chasongo ong∙ja, indiba totmarichi
totmiting-kingmarichi kingmiting, Neolithic Age ba Gital Ro∙ongni
Chasongosachim. Uamang uamangni nokrangko itachi rika, indiba namemanchaan
reppia ba plaster ka∙achim. Uamang me∙dikrangko taria aro bimang ge∙gittam
dakgipa:- pagipa, ma∙gipa aro degipa ine dongipa isol ba mitdeko olakkiachim.
Una agreba uamang cholon ong∙sie janggi tangachim. Uamang, achak, do∙bok, mes,
matchurangko jilaha, mi ratgipa gan∙chi ba katchirangko jakkalaha. Una agreba
uamang uamangni ge∙a-gamanirangko gipin biapni manderang baksa badinggrika ba
on∙sregrikaha. Haida ian Abrahamni atchina
bilsi hajalbonga skangan ong∙naba donga ine chanchichipa.
Jerikona
agreba, Neolithic Age-ni somoio mande
songdonggiparang uni sambajoloba aditade dongachim ine sandie nigiparang agana.
Uamangoni bang∙batan a∙bachengode matburingrangko sikar ka∙e, rong∙kolrango
nape ja∙manode game-ge∙e cha∙baaha.
Uandake gama-ge∙aniko Iraqni
Jarmo minggipa bipoba nikachim. Una agreba Ras Shamraoba me∙dikrangko tariaha
aro ge∙a-gamanirangko dakahachim. Anatoliani
Hacilar aro Catal Huyuk-oba manderang songdongaha aro adita
dakbewal-rikbewalrangko (culture) nikaha. Cilicia, Salgro Syria aro Cyprusoba
manderang songdonge, me∙dikrangko tariahachim.
Neolithic
Ageni somoio manderang ge∙e-game janggi tangan baksa, asonge kam ka∙gipa
(office) manderangba ong∙kataha.
Paleolithic Ageode Nile Deltaara buring diltua aro matburingrangba
bang∙achim. Ua biaponaba manderang matburingko sikar ka∙ange, unon dongkame
ja∙manode songjinma ong∙srangaha. Songjinma ong∙ahaon uano asonge kam ka∙gipa,
mongsongbate office-o ka∙giparangba ong∙kataha ine agana. Uandake baikamgipa
songdonganiko Nile a∙kawerango nikbaaha.
Ua somoionin Nineve songjinmakoba rikchakataha ine agana. Uan Abrahamni
dongna ritcha 25 bilsina skangan ong∙aha
ine agana.
Silko
tariaonin Neolitithic Age bon∙ange, Chalcolithic ba Copper Age a∙bachengskaaha.
Iani a∙sel Mesopotamiao, daka-rikanio (culturally) namroro-silroroaha. Silko
jakkalani gimin ge∙a-gamanirang nambataha. Gama-ge∙anina chiko jokatna
donggerangko cho∙aha. Manderangba jelbra-jelsuae songjinma ba city-state a∙bachengaha. Ua somoioni
Mesopotamia Civilization a∙bachengaha.
Mesopotamiani
kosak jol songjinma ong∙e, pilak
daka-rikanio namroro-silroroengon, ka∙machipakde songadam ong∙kuengachim. Tigris chibimani sambajolo donggipa, Lower
Mesopotamia, jean songadam ong∙achim, uamangba ge∙a-gamanio namroroaha aro
a∙ako dingtang dingtang bimango tarina changgiparang bang∙aha. Uamang a∙anikon
dingtang dingtang matburing aro mitderangko
nitobee tarina changanina mingsingachim. Uan Abrahamna bilsi 2000 mang
skangchim ine agana.
4000
millennium BC-ni bon∙kamachibara, Mesopotamia gimikon silroro-namroroani ba
civilization gipaha. Lower Mesopotamia silroro-namroroan baksa, dal∙gipa
songjinma ong∙baaha. Ua biapo gama-ge∙anina mikka waani chu∙ongjani gimin
uamang, chibimani chikon dongge cho∙e ra∙baaha. Ua donggerangko cho∙ani salsano
man∙jaha, indiba baditaba ritcha bilsirangko nangaha. Sea-jotaniba nakataha,
uko Sueria rangan a∙bachengama ma badiaba jatrangsama, sandie nigiparang namede
aganna man∙ja, indiba civilization ba silroro-namroroanide Sumeriarangchin
ong∙aha ine agana.
Ia
Sumerianranga sawarang aro banoni re∙baa darangba name aganna man∙ja. Uamang
Fourth Millennium BC bilsirango Mesopotamiao donga aro uamangan Lower
Mesopotamiao silroro-namroroani ba civilizationko
ra∙bachenggiparang ong∙a. Uamangan sea-jotanikoba a∙bachengna nanga ine
chanchichipa.
Palestine
joloba Chalcolithic Culture ba dakbewalrangko nikna man∙a. Mongsongbate ua
somoimitingo songadamo janggi tanganian ong∙bata. Adita mande songdonggipa
biapranga, Jordan chibimani rikam jekai Beersheba aro Negeb. Haida uan 3500
B.C-mango ong∙naba donga ine agana. Uamangni somoioba a∙aniko me∙dik tarie
jakkala aro nokrangko jakchi tarigipa itachi rika aro pangchakanikode ro∙ongko
dona. Itachi rikoba nokningko aro a∙palchipakkode nitobee taria. A∙aonikon
asonge donggipa mitdeni bimangkoba taria.
Indiba ua somoio uno songdonggiparangko Israel ba Ibri manderangni gimin
mamingba janapani dongjachim. Kakketko agangenchimode ua ma∙ambi
chansokkujamitingo ba pre-historic chasongode Israel ba Ibri jatan
dongkujachim.
Predynastic
culture ba badiaba jatni bewalko name ja∙rikna skangan Egypt-oba mande
songdongaha aro ua chasongko Neolithic Fayumian culture ine agana. Ua chasongan
Egypto mande songdongchenggipa ong∙genkon ine agana. Uamangni dakbewal ba cultureko , Badarian,
Amratian, Gerzean ine agana. Uan,
kangalgipa songadamni dakbewalrangsan ong∙kuaengachim. Uamangni nokko, tilu
gita dakgipa bipangrangko done a∙mang reppiesa rikaia. Ua somoion uamangba,
me∙su, bite aro uandakgiparangko ge∙e-game janggi tangbana a∙bachengaha.
Mesopotamiao gita, Egyptoba sea-jotani a∙bachengaha aro ua sea-jotaniko
hieroglyphic script ine mingachim. Uamangni chasongoba silko jakkalanirangba
dongaha aro Sinai Peninsulani a∙ningoniko kam ka∙anirangkoba janapani
donga. Dal∙begipa Nile chibima dongani
gimin uamang ringkoba jakkalaha.
Ma∙ambi
chansokkujamitingon, haida fourth millennium B.C-o Egypto predynastic culture
ba dakbewalrang dongaha. Unomiting Mesopotamiao Protoliterate cultureko nikna
man∙skaaha. Adita bilsirangni ja∙mano Palestine jolo Tama ba Bronze-ko jakklaniko nikaha. Unikode
Palestine-o man∙gipa me∙dikrangkon Egyptoba nikaha. Una agreba Egyptni
dakbewalrangko Mesopotamiaoba nikaha. Egypto sea-jotani nakataniba haida
Mesopotamiarangni dakbewalrangko nike ja∙rikpaakon ine chanchichipa. Uarangko
niate, uamangni chasongoba a∙song ge∙sa-ge∙gipin baksa nangrimani, haida
bosturangko sregrikanirang donga ine sandie nigiparang agana.
Abraham,
Haranoni uni nokni manderang aro jilanirang baksa Isolni mesokgnigipa a∙songona
re∙chakatbaaha. Minggipin dake aganode
ua Palestineona jitbaaha. Ua Isolni dilanichi re∙baaha. Ua somoiode Israel jat
ba Israel ma∙chongan dongkuja. Uni gimin uko Israelni ma∙ambi ba History of
Israel ine agannaba man∙ja. Uan prehistoric ba ma∙ambi chansokgijani chasong
ong∙a. Kanaanona sokna skang uamang biap damsano songdong-a∙chakamgija, uamang
jilanirang baksa biap damsaoni damgipinona jitroroesa janggi tanga, jekon
nomadic ba semi-nomadic ine aganna man∙gen.
Israelrangni Ma∙ambi
Israelrangni ma∙ambiko mongsongbate pagiparangko, Mati
1:2-20-na mesoka. Uno mesokani gita, uamangni pagitchamko Abraham minga.
Abraham Ishakko ba∙aha; Ishak Jakobko ba∙aha aro Jakob Juda aro uni
jonggiparangko ba∙aha; aro Juda Tamaroni Perezming Zerako ba∙aha; aro Perez
Hezronko ba∙aha, aro Hezron Ramko ba∙aha; aro Ram Amminadabko ba∙aha; aro Amminadab
Nahsonko ba∙aha, aro Nahson Salmonko ba∙aha; aro Salmon Rahaboni Boazko ba∙aha;
aro Boaz Ruthoni Obedko ba∙aha, aro Obed Jesseko ba∙aha, aro Jesse Daud rajako
ba∙aha. Aro Daud Uriani jikoni Solomonko ba∙aha, aro Solomon Rehoboamko ba∙aha,
aro Rehoboam Abijako ba∙aha, aro Abija Asako ba∙aha, aro Asa Jehoshaphatko
ba∙aha, aro Jehoshaphat Joramko ba∙aha, aro Joram Uzziako ba∙aha, aro Uzzia
Jothamko ba∙aha, aro Jotham Ahazko ba∙aha, aro Ahaz Hezekiako ba∙aha, aro
Hezekia Manasseko ba∙aha, aro Manasse Amonko ba∙aha, aro Amon Josiako ba∙aha,
aro Babylonona re∙angani somoio Josia Jekonia aro uni jonggiparangko ba∙aha.
Aro Babylonona re∙angani somoio Jekonia Shealtielko ba∙aha aro Shealtiel
Zerubbabelko ba∙aha, aro Zerubbabel Abiudko ba∙aha, aro Abiud Eliakimko ba∙aha
aro Eliakim Azorko ba∙aha, aro Azor Sadokko ba∙aha, aro Sadok Akimko ba∙aha,
aro Akim Eliudko ba∙aha, aro Eliud Eleazarko ba∙aha, aro Eleazar Matthanko
ba∙aha, aro Matthan Jakobko ba∙aha, aro Jakob Mariamni se Josephko ba∙aha, ia Mariamo
Jisu atchiaha, jeko Kristo minga.
Ua
kosako janapgipa Israelrangni pagitchamrangko niate, uamang Abrahamni
deritchu-su∙ritchurang ong∙a ine nikatna man∙gen. Una bateba an∙ching
sandiangkuode, Abrahamni pagipakoTera minga ine nikna man∙gen. Maini giminsa
indakode, uano Terako janaskaja, iani gimin an∙ching aditako niate nina.
Abrahamni pagipa Teraara, Euphrates chibimani nalsachi Jajong mitdeko
olakkigipa ong∙achim. Isol Jihovako olakkigija, gipin mitderangko olakkianiara
Isolni skani ba namnikani ong∙jachim. Ua mitdeko olakkiasan ong∙aigija, mitdeko
bimang dake uko palgipaba ong∙achim. Haida ua, ua somoio, ua mitderangni
bimangko tariean jik-dedrangko janggi tangdilenggenchim. Abrahamba, uni pagipa
baksan Jajong mitdekon olakkienggen aro pagipaan mitdeni bimangko tarigipa
ong∙ani gimin, haida uaba mitdeni bimangko tarina changenggenchim. Uni pagipa
baksa Jajong mitdeko olakkiaonikon, Abrahamko Isol Jihova, Uko olakkichina aro
Una dangdike on∙china okamaha. Mandeni ga∙akani ja∙mano, an∙tangko olakkichina
Sastroo janapgipa Isolni okamchenggipade Abrahaman ong∙a. Israel jatrangara
Isolni, an∙tangko olakkichina okamgiminrang ong∙a. Be∙en-bimang gita niatode
uamangni pagitchamde Teraan ong∙a ine aganna man∙gen, indiba bebera∙ani ba
Isolni okamaniko niate, uamang Abrahamoni ong∙baa ine aganna man∙gen.
Abrahaman
Isolni okamchenggipa mande ong∙oba, uko Israel inede mingkujachim. Jakobni
somoionisa, ba Jakobkosa Israel ine mingbae uan, kotok chi∙gni Israel jatrangni
pagipa ong∙baaha. Unonisa uamang jelbra-jelsuae chiga dingtang a∙dok gipinona
re∙roroe, Isolni donsogipa Kanaan minggipa biapo songdongeaha. Uano
songdongmitingo, akkal bima sokchange chram waknachilchange, sokna brange alna
tengtee, ta∙skoko man∙jae mijarengko nikjae ja∙mano Egypt a∙songo songdongeaha.
Egypt a∙songo songdonge jelbra-jelsuahaon, uamangko Egyptni manderang mikron
bu∙su bue, nokkol itaha. Uno nokkol ito, uamangni duk chakako aro grapako nike,
Isol Moseko watate jakgitel ong∙ataha.
Kosako
janapgiminrangko niate, mandeni be∙en-bimang gita sandiangode, uamangni
pagitchamde Teraan ong∙a ine aganna man∙gen. Bebera∙anio ba Isolni okamaniko
niatede Abrahamsa Israel jatrangni pagipa ine aganna man∙gen; indiba Sastroo
mesokgipa, Isolni pattianiko man∙chenggipade Jakobsa ong∙a aro ukosa Israel ine
mingaha. Uni gimin pattiako man∙aniko niatede, Jakobsa uamangni pagitcham ong∙a
ine aganna man∙gen.
(Chu∙gimikko Mikrak Chadambe ki∙tapo man∙gen)
No comments:
Post a Comment